সাক্ষাৎকাৰ,৫ম বছৰ-১ম সংখ্যা,

 সাক্ষাৎকাৰ

          ই-আলোচনী ‘জ্ঞানম’ৰ পঞ্চম বছৰৰ প্ৰথমটো সংখ্যাৰ সাক্ষাৎকাৰ শিতানৰ বাবে আমি যোগাযোগ কৰিছিলোঁ আই আই টি , গুৱাহাটীৰ (IIT GHY) ৰ অধ্যাপক ড° দেৱাংগৰাজ নেওগ ছাৰক ৷ এসময়ৰ অতি মেধাবী ছাত্ৰ ড°নেওগ ছাৰে হাইস্কুল শিক্ষান্ত আৰু উচ্চতৰ মাধ্যমিক পৰীক্ষাত স্থান লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল ৷ তেখেত বৰ্তমান গুৱাহাটী আই আই টিৰ তথ্য আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যা (Information andbTechnology) বিভাগৰ অধ্যাপক ৷ আমি জ্ঞানম শৈক্ষিক গোটৰ ফালৰ পৰা তেখেতৰ সৈতে যোগাযোগ কৰাত অতি ব্যস্ততাৰ মাজতো তেখেতে আগ্ৰহেৰে সন্মতি প্ৰদান কৰিছিল ৷ তেখেতৰ এই বদান্যতাৰ বাবে জ্ঞানম গোটৰ তৰফৰ পৰা তেখেতক ধন্যবাদ আৰু কৃতজ্ঞতা জ্ঞাপন কৰিলোঁ ৷ তেখেতৰ সৈতে হোৱা কথোপকথনৰ সম্পাদিত ৰূপ জ্ঞানমৰ পাঠকসকললৈ আগবঢ়ালোঁ ৷

জ্ঞানমঃ  আমি সকলোৱে আজি ইণ্টাৰনেটৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল । ইণ্টাৰনেট নিৰ্ভৰশীলতাই আমাৰ স্মৃতিশক্তিৰ ওপৰত নেতিবাচক প্ৰভাৱ পেলায় নেকি ?

ড° নেওগঃ ইণ্টাৰনেটৰ ওপৰত অধিক নিৰ্ভৰশীলতাই আমাৰ স্মৃতিশক্তিত কিছু পৰিমাণে নেতিবাচক প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে , কিয়নো ইয়াৰ ফলত স্মৃতিশক্তিৰ প্ৰয়োজনীয়তা হ্ৰাস পায় । কিন্তু ইণ্টাৰনেটক শিক্ষণ আৰু সমালোচনাত্মক চিন্তাৰ বিকল্প হিচাপে নহয় , পৰিপূৰক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিলে ই যথেষ্ট সহায়ক হিচাবে পৰিগণিত হ’ব । ইণ্টাৰনেটৰ বাবে আমাৰ স্মৃতিশক্তিৰ প্ৰয়োজনীয়তা হ্ৰাস পোৱা পৰিঘটনাক প্ৰায়ে ‘Google Effect’ বুলি কোৱা হয় , অৰ্থাৎ মানুহৰ তথ্য মনত ৰখাৰ সম্ভাৱনা কমি আহিছে কাৰণ তেওঁলোকে জানে যে এনে তথ্য অনলাইনত সহজে পোৱা যায় । তথ্যসমূহ মনত ৰখাৰ পৰিবৰ্তে তথ্যসমূহ ক’ত আৰু কেনেকৈ লাভ কৰিব পাৰি সেইটো প্ৰচেষ্টাতহে গুৰুত্ব প্ৰদান কৰে । কিন্তু আহৰণ কৰা তথ্যসমূহ যদি গবেষণাৰ মানসিকতাৰ মাজেৰে চালি জাৰি নিজস্বভাৱে বুজাৰ চেষ্টা কৰা যায় তেনেহ’লে ইণ্টাৰনেট এক শক্তিশালী মাধ্যম হ’ব পাৰে ।

জ্ঞানমঃ আজি গোটেই বিশ্বজুৰি বিভিন্ন তথ্য ডিজিটেল পদ্ধতিৰ জৰিয়তে সংৰক্ষণ কাৰ্যই ভৱিষ্যতে প্ৰযুক্তিৰ বিজুতি হোৱাৰ ফলত চিৰদিনৰ কাৰণে তথ্য হেৰাই যোৱাৰ ভয়াবহতাৰ বিষয়ে আপোনাৰ মতামত কি ?

ড° নেওগঃ বিশ্বজুৰি তথ্য ডিজিটেল পদ্ধতিৰে সংৰক্ষণ কৰাৰ প্ৰচেষ্টাই তথ্য সংগ্ৰহৰ ক্ষেত্ৰত এক অভূতপূৰ্ব সুবিধা লৈ আনিছে । কিন্তু প্ৰযুক্তিগত বিজুতি , যেনে হাৰ্ডৱেৰৰ ক্ষতি , চাৰ্ভাৰৰ সমস্যা , বা বিদ্যুতৰ বিজুতিৰ ফলত তথ্য হেৰুওৱাৰ সম্ভাৱনাও থাকে । লগতে , চাইবাৰ আক্ৰমণ , ৰেঞ্চমৱেৰ দৰে ঘটনাইও তথ্য সুৰক্ষাৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰে । প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ , ছফ্টৱেৰৰ ত্ৰুটি আৰু পুৰণি ফাইল ফৰ্মেটৰ সমস্যাৰ প্ৰতিও লক্ষ্য ৰখাটো প্ৰয়োজন । এই সমস্যাবোৰৰ সমাধানৰ বাবে সুৰক্ষিত বেকআপ পদ্ধতি , সংৰক্ষিত তথ্যৰ একাধিক অনুকপি আৰু আধুনিক প্ৰযুক্তি-ভিত্তিক সুৰক্ষা ব্যৱস্থা অৱলম্বন কৰাটো প্ৰয়োজন । ডিজিটেল সংৰক্ষণৰ উপৰিও অফলাইন তথ্য সংৰক্ষণ পদ্ধতি সমূহ গ্ৰহণ কৰি তথ্য সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা কৰিব পৰা যায় ।

জ্ঞানমঃ AI অৰ্থাৎ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ নেতিবাচক প্রভাৱৰ পৰা ছাত্রসমাজক আঁতৰাই ৰাখিবলৈ কি কি ব্যৱস্থা লোৱা উচিত ? 

ড° নেওগঃ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা (AI)-ৰ নেতিবাচক প্ৰভাৱৰ পৰা ছাত্ৰ সমাজক সুৰক্ষিত ৰাখিবলৈ সজাগ আৰু সুচিন্তিত প্ৰচেষ্টাৰ প্ৰয়োজন । AI-ৰ সঠিক ব্যৱহাৰৰ বিষয়ে শিক্ষাদান কৰিবলৈ বিদ্যালয়সমূহত AI-ৰ লগত জড়িত নীতি-নৈতিকতাৰ পাঠ্যক্ৰম অন্তৰ্ভুক্ত কৰাটো উচিত । এইক্ষেত্ৰত কৰ্মশালা আৰু জনচেতনা কাৰ্যসূচীৰ জৰিয়তে AI-ৰ বিষয়ে সজাগতা আনিব পৰা যায় । অভিভাৱক আৰু শিক্ষকসকলে ছাত্ৰসকলক AI-ক সৃষ্টিশীলতা আৰু সমালোচনামূলক চিন্তাধাৰাৰ বিকাশৰ সহায়ক মাধ্যম হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিব লাগে । 

জ্ঞানমঃ ছাত্ৰ অৱস্থাত কিদৰে অধ্যয়ন কৰিলে কৃতকাৰ্যতা লাভ কৰিব পাৰি ? এই ক্ষেত্ৰত শিক্ষক-ছাত্ৰ আৰু অভিভাৱকৰ সম্পৰ্ক কেনেধৰণৰ হোৱা উচিত ?

ড° নেওগঃ ছাত্ৰ অৱস্থাত কৃতকাৰ্যতা লাভ কৰিবলৈ নিয়মীয়া অধ্যয়ন , সময়ৰ সঠিক ব্যবহাৰ আৰু জীৱনৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ অত্যন্ত প্ৰয়োজন । অধ্যয়নক সৃজনশীল আৰু আনন্দদায়ক কৰিবলৈ সমলভিত্তিক পদ্ধতি ব্যৱহাৰ , নিয়মীয়া অনুশীলন আৰু আলোচনা সভাত অংশগ্ৰহণ কৰাটো আৱশ্যকীয় । এই ক্ষেত্ৰত শিক্ষক-ছাত্ৰৰ সম্পৰ্ক হ’ব লাগিব বন্ধুত্বপূর্ণ আৰু প্ৰেৰণাদায়ক য’ত শিক্ষকে ব্যক্তিগত মনোযোগ দিয়ে আৰু সমস্যা সমাধানত সহায় কৰে । অভিভাৱকৰ ভূমিকা হৈছে ছাত্ৰৰ মানসিক আৰু সামাজিক সমৰ্থন প্ৰদান কৰি অধ্যয়নৰ বাবে এটা উপযুক্ত পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰা ৷ শিক্ষক , অভিভাৱক আৰু ছাত্ৰৰ পৰস্পৰ বিশ্বাস আৰু সহযোগিতাৰ মাধ্যমত এক গঠনমূলক সম্পৰ্ক গঢ়িবলৈ মনযোগ দিলে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সফলতাৰ দ্বাৰ মুকলি হব ।

জ্ঞানমঃ আজিৰ শৈক্ষিক ব্যৱস্থাত শিক্ষকসকলক বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ প্ৰশিক্ষণ দিয়া হয় যদিও শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ প্ৰতি সাধাৰণ মানুহৰ নেতিবাচক চিন্তা দেখা যায় ৷ এগৰাকী সফল ছাত্ৰ হিচাপে আগৰ আৰু আজিৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ মাজত কিবা পাৰ্থক্য আছে বুলি আপুনি ভাৱে নেকি ? 

ড° নেওগঃ আজিৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাই আগৰ শিক্ষাৰ তুলনাত অধিক প্ৰযুক্তিসম্পন্ন আৰু পৰিৱর্তনশীল পদ্ধতি গ্ৰহণ কৰিছে , লগতে শিক্ষকসকলৰ বাবে প্ৰশিক্ষণৰ সুযোগ বৃদ্ধি কৰিছে । এই প্ৰশিক্ষণসমূহ শিক্ষকৰ দক্ষতা উন্নত কৰি শিক্ষাদানৰ আধুনিক পদ্ধতিৰ সৈতে তেওঁলোকক সম্পৃক্ত কৰে । যদিও সাধাৰণ মানুহৰ মাজত শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ প্ৰতি কিছু নেতিবাচক মনোভাব আছে , তথাপি আজিৰ শিক্ষা পদ্ধতিৰ লক্ষ্য হৈছে ছাত্ৰসকলৰ বহুমুখী বিকাশ আৰু সময়ৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি দক্ষতা গঢ়া । আগৰ পদ্ধতিত মৌলিক চিন্তাধাৰাৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিয়া হৈছিল আৰু আজিৰ পদ্ধতিয়ে সেই মৌলিক শিক্ষাৰ লগত প্ৰযুক্তি আৰু বিশ্বজনীন দৃষ্টিভংগীৰ সমন্বয় ঘটাইছে । মই মোৰ নিজৰ অভিজ্ঞতাৰ ভিত্তিত বিশ্বাস কৰোঁ যে দুই পদ্ধতিকেই যথোপযুক্তভাৱে প্ৰয়োগ কৰিলে শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ পৰিপূৰ্ণতা আহৰণ কৰিব পৰা যায় ।

জ্ঞানমঃ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা আৰু বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ এই অভাৱনীয় উন্নতিৰ সময়ত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে নৈতিক শিক্ষাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আছে বুলি আপুনি ভাৱেনে ? এগৰাকী সফল ছাত্ৰ হিচাপে আপোনাৰ এই বিষয়ত মতামত কি ? 

ড° নেওগঃ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা আৰু বিজ্ঞান-প্ৰযুক্তিৰ এই অভূতপূর্ব উন্নতিৰ যুগত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে নৈতিক শিক্ষাৰ প্ৰয়োজনীয়তা অতি গুৰুত্বপূর্ণ । প্ৰযুক্তিৰ সুবিধা উপভোগৰ লগতে ইয়াৰ অপব্যৱহাৰ আৰু ইয়াৰ সম্ভাব্য বিপদসমূহক বুজি সঠিক সিদ্ধান্ত ল'ব পৰা ক্ষমতা বিকাশ কৰাটো নৈতিক শিক্ষাৰ মূল লক্ষ্য । নৈতিক শিক্ষাই ছাত্ৰসকলক সামাজিক দায়বদ্ধতা , মূল্যবোধ আৰু সহমৰ্মিতা শিকায় , যি প্রযুক্তিৰ সঠিক ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত এক সুস্থ দৃষ্টিভংগী গঢ়িবলৈ সহায় কৰে । এই শিক্ষা নাথাকিলে ছাত্ৰসকলে প্ৰযুক্তিৰ অপব্যৱহাৰ কৰাৰ সম্ভাৱনা থাকে যাৰ ফলত ব্যক্তি আৰু সমাজৰ ক্ষতি হ'ব পাৰে । সেয়ে বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি শিক্ষাৰ সৈতে নৈতিক শিক্ষাৰ সমন্বয়ত নৈতিক মূল্যবোধৰ শিক্ষা প্ৰদান কৰাটো এক আদৰ্শ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ অত্যাৱশ্যকীয় অংশ ।

জ্ঞানমঃ বৰ্তমান সময়ত বাঢ়ি অহা ছাত্ৰ উচ্ছৃঙ্খলতাৰ কথা আপুনি জানে ৷ প্ৰযুক্তিৰ অপপ্ৰয়োগো এনে উচ্ছৃঙ্খলতা বৃদ্ধিৰ এটা অন্যতম কাৰক বুলি বহুতে ক’ব খোজে ৷ আমি আপোনাৰ পৰা জানিব বিচাৰিম এই সমস্যাবোৰ সমাধানৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযুক্তিক কিবা প্ৰকাৰে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি নেকি ?

ড° নেওগঃ বৰ্তমান সময়ত ছাত্ৰ উচ্ছৃঙ্খলতা বৃদ্ধি পোৱাৰ সমস্যাত প্ৰযুক্তিৰ অপপ্ৰয়োগ এটি মুখ্য কাৰক হিচাপে বিবেচিত হৈছে, কিন্তু এই সমস্যাৰ সমাধানৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযুক্তিকেই এক উপায় হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা সম্ভৱ । শিক্ষাদানৰ প্ৰযুক্তিগত পদ্ধতি যেনে -- শিক্ষামূলক এপ্লিকেচন (Application), অনলাইন পৰামৰ্শ , আৰু সঠিক সময়ত মনিটৰিং (monitoring) ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰি ছাত্ৰসকলক শৃংখলাবদ্ধ কৰাৰ চেষ্টা কৰিব পাৰি । বিশেষকৈ ছাত্ৰসকলৰ অনলাইন কাৰ্যকলাপৰ নিৰীক্ষণৰ বাবে অভিভাৱকৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু AI-ভিত্তিক সজাগীকৰণ ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰিলে অপপ্ৰয়োগ কমিব । সামাজিক মাধ্যমত ইতিবাচক মন্তব্যৰ প্ৰচাৰ আৰু নৈতিক শিক্ষাৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদানৰ প্ৰয়োজনীয়তা আছে । সেয়ে, সঠিক উপায়ে প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰি সমস্যাবোৰ সমাধানৰ এক ইতিবাচক আৰু প্ৰভাৱশালী পথ গঢ় দিব পাৰি ৷

জ্ঞানম আলোচনীৰ হৈ সাক্ষাৎকাৰ গ্ৰহণ কৰিলে তৰণী ডেকাই ৷